شرکت ملی حفاری ایران قوی‌ترین شرکت حفاری خاورمیانه است
نمی‌توانیم به دور خود دیواری کشیده و خود را در یک حصار محبوس کنیم
شرکت ملی حفاری به عمق شش هزار متری زمین برای نفت رسیده است
یکی از نیازهای اصلی ما در حوزه حفاری، سرمایه‌گذاری است
آفتاب صبح: انسیه جنتی- روزنامه‌نگار
«صنعت حفاری در ظاهر فرستادن مته‌ای به درون زمین به منظور کاوش نفت و گاز است. این صنعت در حقیقت مجموعه‌ای از کار سخت و دشوار همراه با خدمات فنی پیچیده و متنوع است که بسیاری از دانش‌های روز را در بر می‌گیرد. عملیات حفاری در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی انحصارا در دست شرکت‌های چند ملیتی بود. دولت‌های وقت مجبور بودند حفر چاه‌های نفت را با هرقیمت و هزینه‌ای بپذیرند زیرا در اقتصادی که تکیه بر نفت داشت راهی جز افزایش تولید و فروش آن با هرقیمتی نبود. گسترش مخازن نفتی در اقصی نقاط کشور، گستره فعالیت این صنعت را به تبع افزایش داده بود. با این حال اگرچه صنعت نفت ایران در 29 اسفند سال 1329 ملی شد، ولی صنعت حفاری به دلیل اهمیت استراتژیک همچنان در دست بیگانگان باقی ماند، تا همواره به عنوان اهرم فشاری برکشور ایران مورد استفاده قرار گیرد. این شرایط تا پیروزی انقلاب اسلامی در صنعت نفت ما ادامه داشت تا اینکه از اوایل سال 1358 کارگران و کارمندان ایرانی با اجتماع خواستار تشکیل یک شرکت مستقل ایرانی شدند و بعد از پیگیری‌های فراون سرانجام در اواخر همین سال شرکت ملی حفاری ایران شکل گرفت و تا امروز هم با استقامت و تلاش کارکنانش روی پای خود ایستاده است. حالا مهندس حیدر بهمنی مدیرعامل این مجموعه بزرگ صنعتی است. مردی که خود از آغازین سال‌های دهه 50 وارد صنعت نفت ایران شده و یکی از کارکشته‌ترین افراد این حوزه به شمار می‌رود.
با او پیرامون تاثیر برجام بر شرکت ملی حفاری ایران و اوضاع این مجموعه بزرگ در دفتر کارش به گفتگو نشسته‌ایم که ماحصل آن در ادامه می‌آید.
شرکت ملی حفاری نفت ایران، چگونه شکل گرفت؟
شرکت ملی حفاری نفت ایران از مصادیق بارز اقتصاد مقاومتی در کشور به شمار می‌رود. بنیان و اساس، برنامه‌ریزی، عملیات و حتی بخش آموزش این شرکت پس از انقلاب شکل گرفته و پیش از انقلاب، هیچ شرکتی در این ابعاد و اندازه، وارد عملیات حفاری نشده است. این شرکت تحت فشار سنگین جنگ و تحریم‌ها شکل گرفت؛ همه راه‌های ارتباطی ما بسته بود و احساس نیاز در کشور باعث شد ما به دنبال غریزه خود برای رفع نیاز حرکت کنیم. در زمانی که جنگ، وضعیت کل کشور را تحت‌الشعاع قرار داده بود و نه تنها خارجی‌ها که بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی و بخش خصوصی نیز از کشور رفتند، این تشکیلات بنا به نیاز صنعت نفت و اقتصاد کشور شکل گرفت و به دنبال راهکاری برای حل مشکلات خود، به مهندسی، عملیات و اجرا دست زد و نتیجه این همه تلاش و سختی مجموعه بزرگ و توانمندی است که امروز می‌بینید.
آموزش چه نقشی در موفقیت امروز شرکت ملی حفاری و به روزرسانی پرسنل این مجموعه داشته است؟
مطمئنا آموزش یک رکن اساسی در هر مجموعه‌ای است و ما هم به تربیت و آموزش پرسنل خود اهمیت زیادی داده و به آن تأکید داریم. برای این منظور هم یک مرکز آموزشی وابسته به سازمان تشکیل شده و هم صاحب یک دانشگاه علمی ـ کاربردی هستیم. در گذشته و در سال‌های ابتدایی تشکیل این مجموعه، ما تعداد بسیار کمی نیروی انسانی با تحصیلات لیسانس داشتیم و اغلب دارای سیکل بودند. باور کنید شاید فقط صد نفر از پرسنل شرکت ملی حفاری با مدرک لیسانس در این مجموعه فعالیت می‌کردند؛ اما امروز پنج هزار نفر لیسانس، هزار نفر فوق‌لیسانس و حدود 200 نفر با مدرک دکتری در این مجموعه مشغول به کار هستند. دانشگاه علمی ـ کاربردی ما مجوز رسمی از وزارت علوم دارد و در تلاش هستیم پرسنلی که سطح سواد کمتری نسبت به بقیه دارند با استفاده از امکانات این دانشگاه ارتقا علمی داده و به سطح سایرین برسانیم. در مرکز آموزشی نیز، علاوه بر آموزش نیروهای خود، به برخی از نیروهای کشورهای محروم و دارای صنعت نفت مانند لیبی، بولیوی و ... نیز آموزش داده و سعی می‌کنیم علاوه بر حوزه داخلی، حوزه بین‌المللی را نیز پوشش دهیم. ما از همان زمان جنگ و تحریم توانستیم مسیر خود را به بازارهای خارج از کشور باز کرده و فعالیت‌های خود را فراملی کنیم. برای مثال کار ما در ترکمنستان از حدود 16 سال قبل شروع شد؛ با این حال رفع تحریم‌ها در تسهیل دسترسی به بازارهای بین‌المللی و منطقه‌ای اثرگذار بوده و به ما کمک زیادی می‌کند. نگاه ما از همان ابتدا به بیرون از مرزها نیز توجه داشته، اما هدف و رویکرد اصلی ما در وهله اول، تأمین نیاز داخلی است.
یکی از مهمترین فاکتورها در توسعه هر صنعتی به روزرسانی تکنولوژی مورد نیاز آن صنعت و بهره‌گیری از دانش روز جهانی است. شرکت ملی حفاری در روزگار پساتحریم چقدر به نوسازی ادوات و به روزرسانی تکنولوژی مورد نیازش نیازمند است؟
حفاری حوزه‌ای است که نزدیک به 60 درصد از هزینه‌های اکتشاف نفت را به خود اختصاص می‌دهد و هرچه امکانات ما در این زمینه به روز باشد، هم سرعت کار افزایش خواهد یافت و هم با کاهش هزینه‌ها مواجه می‌شویم. قطعاً با استفاده از فناوری روز دنیا، حفر چاهی که در حالت عادی سه ماه طول می‌کشد، ظرف 45 روز به سرانجام خواهد رسید. در شرایطی که هر دستگاه حفاری در حوزه دریا روزانه 300 تا 400 هزار دلار هزینه دارد، قطعاً کاهش هزینه‌ها مسئله مهمی است که از طریق دستیابی به دانش فنی روز می‌توان به آن دست یافت. من مدعی این نیستم که سیستم‌های ما طبق آخرین تکنولوژی روز دنیا فعالیت می‌کنند؛ خیر ما این فناوری را در اختیار نداریم؛ اما توانسته‌ایم به گونه‌ای نیاز کشور را رفع کنیم که با کوچک‌ترین تلنگر از آمریکا، تحریم‌ها، جنگ و ... از هم نپاشد. برای حفظ این سیستم هم کم هزینه نداده‌ایم. حدود 60 نفر از پرسنل ما شهید شدند، چندین نفر به اسارت رفتند و هنوز هم چندین جانباز در این مجموعه فعالیت می‌کنند. اما نتیجه این همه ممارست، ممانعت از تعطیلی مجموعه بزرگی مانند شرکت ملی حفاری ایران بوده است. ما تحت هر فشاری به کار خود ادامه دادیم و به همت پرسنل خود توانستیم دانش خود را بومی کرده و حتی خدمات دانش فنی را نیز صادر کنیم. شرکت‌های زیادی زیرمجموعه شرکت ملی حفاری نفت شکل گرفته‌اند؛ اما در سراسر دنیا شرکتی را نمی‌یابید که مانند ما در درون خود، خدمات فنی را ارائه دهد. پیش از انقلاب 46 شرکت خارجی در ایران فعالیت می‌کردند که از این تعداد تنها 4 شرکت به امر حفاری مشغول بوده و 42 شرکت دیگر نیز خدمات فنی ارائه می‌کردند. اما پس از انقلاب و با وقوع جنگ و اعمال تحریم‌های ظالمانه این خدمات زیر پرچم شرکت ملی حفاری شکل گرفت و زیر نظر این شرکت رشد کرد. پرسنل وفادار و متعهد ما خدمات فنی مورد نیاز خود را از داخل و یا خارج از کشور تأمین می‌کردند و سپس آن را در قالب دروس فنی و عملیاتی به مرکز آموزشی منتقل می‌کردند. همان‌طور که گفتم ما از تکنولوژی روز دنیا بی‌بهره هستیم، اما در تلاشیم به آن دست یابیم و در این مسیر حرکت می‌کنیم. بی‌گمان امروز که کشور توانایی تولید چهار میلیون بشکه نفت را در طول روز دارد، مدیون فعالیت‌های پرسنل سخت‌کوش و میهن‌پرست این شرکت است.
شرکت ملی حفاری ایران، تا چه اندازه در تأمین نیاز پروژه‌های خود به شرکت‌های خارجی نیاز دارد و اساسا نگاهتان به برجام به عنوان یک توافق بین‌المللی چیست؟
در بخش حفاری یک مهندسی فنی قریب به 500 نفر کار می‌کنند و به نظر من، قوی‌ترین مهندسی فنی خاورمیانه در اختیار شرکت ملی حفاری ایران است. در حال حاضر حتی در کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز شرکتی به قدرت شرکت ملی حفاری ایران وجود ندارد. قبل از تشدید تحریم‌ها، شرکت‌های خارجی مانند ENI، نورث‌هیدرو و ... که به ایران می‌آمدند، تنها پول پروژه را تأمین می‌کردند. آنها هیچ امکاناتی از خارج از کشور نمی‌آوردند و کلیه امکانات از قبیل دکل، خدمات فنی و ... از طریق ما تأمین می‌شد. پس از رفع تحریم‌ها، ما از یکسری قید و بندهایی که دستمان را می‌بست رهایی یافتیم و امروز می‌توانیم با فراغ بال بیشتری فعالیت کنیم. در ایام تحریم در انتقال پول با مشکلات جدی مواجه بودیم. هنوز هم این مشکلات پابرجاست، اما از شدت آن کاسته شده است. امروز خرید از کشورهای خارجی برای ما ساده‌تر از گذشته است. با این حال باید متوجه باشیم مفهوم برجام این نیست که ما بخواهیم برای پروژه‌های خود امکانات مورد نیاز را از بیرون مرزها تأمین کنیم. ما می‌خواهیم از طریق برجام توانمندی‌های خود را به خارج از کشور صادر و در خارج از مرزها فعالیت کنیم. با قاطعیت می‌گویم که تحت هیچ شرایط و در هیچ مقطعی جمهوری اسلامی ایران نیاز به دکل خارجی در حوزه حفاری ندارد. با این حال همه دنیا با هم مراوده دارند و حتی شرکت‌های عظیم حفاری در آمریکا نیز از امکانات سایر کشورها بهره می‌گیرند؛ ما نیز همواره به ابزار حفاری، تکنولوژی و دانش فنی روز نیاز داریم. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های آمریکایی به دلیل نیروی کار و انرژی ارزان، امکانات و ... محل فعالیت خود را به کشور چین برده و از امکانات این کشور برای توسعه فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند. دنیا تبدیل به دهکده‌ای شده که مراودات بین‌الملی از ملزومات آن به شمار می‌رود و نمی‌توان منکر اهمیت این مسئله در روند توسعه هر کشوری شد. نمی‌توانیم به دور خود دیواری کشیده و خود را در یک حصار محبوس کنیم. ماکشوریم هستیم که با وجود نبود فناوری و دانش روز، توانسته‌ایم در حوزه حفاری توانمند شده و حرفی برای گفتن داشته باشیم. پیش از انقلاب تعداد چاه‌های حفر شده در کشور، به 1200 حلقه با حداکثر عمق حفاری چهار هزار متر می‌رسید؛ اما امروز و پس از 38 سال، قریب به پنج هزار حلقه چاه در عمق‌های بیش از شش هزار متری حفر کرده‌ایم. ممکن است بسیاری از مردم و مسئولین ندانند، اما باید بگویم که ما پیش از انقلاب، هیچ حضوری در بخش حفاری دریایی نداشتیم، اما در حال حاضر حدود 600 حلقه چاه در دریا حفر و تعمیر کرده‌ایم. نیاز اصلی ما در حال حاضر دکل و ابزارهای حفاری دریایی است.
آقای مهندس! ما در شرایط فعلی که تا سقف چهار میلیون بشکه نفت تولید می‌کنیم قاعدتا نیاز به حفاری صنعت نفت هم تضمین شده است، اگر به هر دلیلی نیاز به حفاری بیش از این برای تولید بیشتر نفت داشته باشیم، شرکت ملی حفاری توانایی و ظرفیت آن را دارد؟
ما در حوزه حفاری نیاز به اعتمادسازی و اختیارسپاری در داخل کشور داریم. من معتقدم با یک برنامه‌ریزی اصولی به راحتی می‌توانیم ده جک‌آپ خریده و تکنولوژی مورد نیاز خود را از خارج از کشور تأمین کنیم. در حال حاضر موانع اصلی در مسیر حفاری، موانع قانونی و آزادی عملی است که از این بخش گرفته شده است. در بیرون از مرزها این مشکلات وجود نداشته و با این سختی‌ها مواجه نیستیم. شرایط از نظر ارتباطات بین‌المللی تسهیل شده، اما از سیستم داخلی انتظار داریم که به گروه ما اعتماد کرده و بخشی از اختیارات را به دست خود ما بسپارند. وقتی برای حفر یک حلقه چاه در وسط دریا، نزدیک به 60 میلیارد تومان باید هزینه کرد، برای 600-500 میلیون تومان، ده روز دکل ما را نخوابانند.
حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی چه تأثیری در روند فعالیت‌های شما دارد؟
بدون شک یکی از نیازهای اصلی ما در حوزه حفاری، سرمایه‌گذاری است؛ اما من معتقدم اگر بتوانیم اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی را جذب کنیم، از طریق مردم کشور خودمان می‌توانیم این صنعت را گسترش داده و به توسعه دست پیدا کنیم. در مملکت خود ما ثروتمندان کمی وجود ندارند. حتی بسیاری از این افراد، پول و سرمایه خود را به خارج از کشور برده و در بازارهای دیگر سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اگر بتوانیم همراه با اعتماد، احساس اطمینان و امنیت را نیز به به آنها منتقل کنیم، قطعاً خواهیم توانست از طریق سرمایه‌گذاری داخلی، نیاز خود به این مسئله را مرتفع کنیم. اگر ثروتمندان ما سرمایه‌های خود را در بخش‌های داخلی به کار بیندازند، بسیاری از مشکلات کشور حل خواهد شد. با این حال لازم است که این بستر امنیتی ایجاد شده و اعتماد آنان را جلب کنیم. در بخش سرمایه‌گذاری خارجی نیز، متأسفانه به دلیل تهدیدهای آمریکا هنوز حس ترسی در سرمایه‌گذاران وجود دارد و همین مسئله باعث احتیاط آنها شده است. ترس کاذبی که باعث می‌شود آنها برای سرمایه‌گذاری دو میلیارد دلاری، مدام اتفاقات جهان را با دقت فراوان دنبال کرده و واکنش کشورهای مختلف را مورد ارزیابی قرار دهند. امیدواریم این موضوع به مرور حل شده و بتوانیم از نتایج گفتگوها و ارتباطات امروز بهره گرفته و شاهد حضور سرمایه‌گذاران خارجی نیز در مناطق نفت‌خیز و حوزه حفاری باشیم.
زیرساخت‌های موجود، اجازه سرمایه‌گذاری می‌دهد؟
ما توانستیم در ایام سخت تحریم‌ها، از شش دستگاه حفاری، به هشتاد دستگاه برسیم. بیش از 15 سال قبل، دکل ایران ـ خزر در شمال ایران ساخته شد و دستگاهی که امروز در عمق هزار متری قادر به حفاری است، در شمال ایران ساخته شده است. ما با استفاده از یک هولدینگ داخلی ـ خارجی توانستیم از مهندسی خارجی استفاده کرده و از پس ساخت چنین دستگاه‌هایی در داخل کشور برآییم. خوشبختانه این تجربیات نشان داده بستر مناسبی در کشور برای رونق بازار ساخت داخل با استفاده از امکانات و ساخت خارجی وجود دارد و تنها کافی است مسئولین داخلی ما اعتماد کرده و به ما اختیارات کافی بدهند. نباید مرکزمحور باشیم؛ تمرکز اختیارات در تهران به صلاح مملکت نیست و اگر بتوانیم ستاد حفاری را به جای تهران در پای صف، یعنی مناطق نفت‌خیز جنوب شکل بدهیم، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد و ما شاهد تحولات مثبتی در منطقه خواهیم بود.
دستاوردهای شرکت ملی حفاری نفت ایران در سال 1395 چه بوده است؟
یکی از سخت‌ترین و پرهزینه‌ترین کارهای دنیا، حفاری است. پیش از این هرکس پس از 15 تا 20 سال کار در حوزه حفاری، از این حوزه خارج می‌شد و با توجه به حقوق بالای کارکنان این بخش، برای همیشه تأمین بود. حقوق‌های حفاری همواره بالا بود و پرسنل دغدغه‌ای از این باب نداشتند؛ اما امروز حداقل حقوق‌ها به پرسنل حفاری تعلق می‌گیرد. با این حال نیروهای ما به علت تعلق خاصی که به بومی‌سازی و استقلال این صنعت دارند، همچنان در صحنه مانده و با عشق و علاقه کار می‌کنند. ما در یک سال اخیر توانستیم حداقل 5 ناوگان دستگاه حفاری را به مجموعه خود اضافه کنیم. افزایش خدمات فنی و امکانات، جذب حدود 800 نفر نیروی متخصص تحصیل‌کرده دانشگاهی و ... از دیگر فعالیت‌های ما در طول یک سال اخیر بوده است.