مریم اطیابی- تحریریه آفتاب صبح ️سالهای اخیر در دو مرحله تخریب های بزرگی در بافت صورت گرفت. مرحله اول در طرح موسوم به حرم تا حرم که سال ۷۴ تخریبی به وسعت ۸ هکتار رخ داد و در محل این تخریب‌ها مجتمع های اداری تجاری احداث شد و انسجام بافت اجتماعی و کالبدی مرکز شیراز رو از بین برد.
مرحله دوم در طرح موسوم به طرح توسعه حرم یا طرح ۵۷ هکتاری که تاکنون ۳/۲ هکتار از بافت پیرامون حرم شاهچراغ (ع) و ۹ بنای ثبتی برای اجرای این طرح تخریب شد.
متولیان این طرح افزون بر آن سه هکتار تخریبی، برای حدود ۵۴ هکتار دیگر هم طرح تخریب و گسترش داشتند به طوری که در سالهای اخیر و در راستای توسعه حرم شاهچراغ (ع) چند خانه ثبتی به همراه سایر خانه‌های محدوده‌های شرقی حرم مطهر به مالکیت تولیت آستان مقدس احمدی درآمد.
نامه‌نگاری‌ها و گزارشهای کارشناسان میراث فرهنگی گواه این ماجرا است که به علت عدم توجه و رسیدگی مالک و عدم مرمت و حفاظت آنها و خالی از سکنه شدن و رهاسازی این خانه‌ها،به تدریج زمینه برای حضور معتادین، تخریب تدریجی و حتی آتش‌سوزی یا رها شدن آب پای پی‌ها فراهم آمده است. . از جمله این مکاتبات می‌توان به نامه‌نگاری آقای مصیب امیری مدیر کل اداره میراث‌فرهنگی وقت استان فارس اشاره کرد که در تاریخ ۱۲ اردیبهشت سال ۹۶ به تولیت آستان احمدی و محمدی (ع) نوشته و در آنها به وضعیت خانه‌های شمس سلیمی، شهرام بهرامی، و یدالله منتصری که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند و به تملک آن آستان در امدند، اشاره شده که نیازمند اقدامات حفاظتی مرمتی است و این اداره کل آمادگی دارد نظارت بر مرمت و حتی تامین بخشی از هزینه‌های تعمیراتی را دارد. که متاسفانه علی رغم تذکرات کتبی صورت گرفته از سوی میراث فرهنگی مبنی بر لزوم رسیدگی خانه‌های یدالله منتصری و شمس تسلیمی در اسفند ۹۶ تخریب شد.
مونسان رییس وقت میراث فرهنگی برای تخریب بنا‌های سلیمی‌و منتصری موضوع را در مراجع ذی صلاح پیگیری کرد و حتی کمیسیون اصل ۹۰ هم پیگیر و مقرر شد که تخریب‌ها متوقف بشود و مسببین تخریب دوبنای ارزشمند مذکور موظف به بازسازی عین به عین شدند. اقدامی که تا به حال انجام نشده است.
خانه‌های تاریخی اکبری و پورنواب، اصغر زاده، حلی ساز در سال ۹۳ به این شیوه تخریب شد. این دو بنا هم که در دوران پهلوی و قاجار ساخته شده بودند، در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده بودند. در سال ۹۲ هم خانه ارزشمند «تومانی» را همراه با چند بنای تاریخی دیگر به این بهانه که «منقل‌خانه» شده تخریب کردند. از جمله خانه‌های ثبتی دیگری که وضعیت خوبی نداشتند خانه رقیه رسولی، شهرام بهرامی ، خانه صدر جهرمی بود.
در تمامی این خانه‌ها عناصر مختلف معماری از حیاط سازی‌ها، ارسی‌ها، در و پنجره و سقف‌ها،کاشی‌کاری، گچ‌بری‌ها،ایوان‌های ستون‌دار و تزیینات معماری دیده می‌شود. از طرفی شورای عالی معماری که زیر نظر وزارت راه و شهرسازی مسئولیت بافت‌های تاریخی را برعهده دارد از سال ۹۲ به واسطه تخریب تعدادی از خانه‌های تاریخی به منظور توسعه حرم شاهچراغ به ماجرا پیدا کرد.
چون طرح ۵۷ هکتاری که در دولت قبل بر اساس مصوبه دی ماه ۸۹ همین شورا بدون رعایت الزامات حفاظت از بافت مصوب شده بود، پایه گذار تخریب‌ها بود.
در ۲۲ تیرماه ۹۴ ضمن تصویب طرح تفصیلی مقرر شد که کلیه طرحهای که در دست تهیه در بافت تاریخی و فرهنگی شیراز هستند ملزم به رعایت طرح های جامع و تفصیلی به عنوان طرح فرادست باشند و طرحهای مصوبه قبلی در صورت مغایرت قابل اجرا نیست.
طرح ویژه بافت بازآفرینی هم بر اساس مصوبه خرداد ۹۴ پس از طرح تفصیلی تهیه شود. همچنین طرح پیرامون حرم شاهچراغ هم به عنوان یکی از طرحهای موضعی ذیل طرح تفصیلی این محدوده تعریف شود در این بین شرکت بازآفرینی از گروه ایتالیایی دعوت کرد .
شیرازی‌ها می‌گویند ماحصل مطالعات گروه ایتالیایی در سالهای ۹۴-۹۸ که بر روی بافت تاریخی شیراز انجام شده در دستان چند نفر است. حسین عباسی‌مهر مدیر پایگاه بافت تاریخی شیراز، محمد حسن طالبیان معاون پیشین میراث فرهنگی کل کشور و مشاور فعلی ضرغامی، مدیر کل پیشین میراث استان فارس( مصیب امیری و رییس فعلی پژوهشگاه ) و علیرضا قلی‌نژاد معاون پیشین علمی وفناوری پژوهشگاه میراث فرهنگی.
از سال ۷۴ که طرح بین‌الحرمین و سال ۹۱ که طرح ۵۷ هکتاری و پروژه نیکان در شیراز مطرح و اجرا شده چند خانه در این محدوده‌ها و در بافت تاریخی ۳۶۰ هکتاری ثبت ملی شده است؟ این پرسش جدی اهالی دغدغه‌مندان شیراز برای بافت تاریخی است.
آنها می‌گویند چرا بافت تاریخی شیراز با داشتن آثار شاخصی از دوره ایلخانی و صفوی( که در پروژههای پیشین از دست رفته) و اثار باقیمانده از زندیه و قاجار همچنان ثبت ملی نشده است؟
آنها خواستار ثبت ملی و اضطراری بافت تاریخی شیراز برای جلوگیری از تخریب بیشتر آن هستند و از مطالعاتی سخن می‌گویند که ماحصل کار مرمتگران و معماران ایرانی زیر نظر یک تیم ایتالیایی است که اکنون کتاب آن در دست برخی از مدیران فعلی و گذشته میراث فرهنگی است.
نخستین بار در سالهای ۸۲-۸۳علیرضا قلی‌نژاد مدير وقت ميراث فرهنگی شيراز اعلام کرد که ۲۰ هزار خانه در محدوده ۳۶۰ هکتاری شناسایی و شناسنامه‌دار می‌شوند.
پس از آن در سال ۸۵ زمانی که مدیر دفتر بافت‌تاریخی شیراز بود،گفت: ساماندهی بافت تاریخی شیراز با اعتباری بالغ بر 20 میلیون دلار از محل فاینانس توسط شهرداری شیراز و اداره کل میراث فرهنگی استان فارس آغاز می‌شود اقدامی که تا کنون اعلام نشده فرجام آن به کجا رسید؟ و آیا چنین مبلغ کلانی در دهه هشتاد به بافت تاریخی شیراز تخصیص یافت یا نه؟!
با این وجود در دهه ۹۰ به یکباره نام «یوکا یوکیهیلتو» کسی که محمدحسن طالبیان کتاب «تاریخ حفاظت معماری » او را به کمک دانشجویانش ترجمه کرده بود،بر سر زبان‌ها افتاد.
در واقع در سال ۹۴ مقرر شد طرح جامع حفاظت بافت تاریخی شهر شیراز پیرو مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران طی قراردادِ همکاریِ شرکت عمران و بهسازی شهری ایران و پژوهشگاه میراث فرهنگی تهیه شود.
در این راستا یک هیئت مشاوره بین‌المللی متشکل از یوکا یوکیهیلتو رئیس سابق ICROM و معمار فنلاندی، کارلو چزاری معمار شهر Ferrara و مهرآذر سهیل معمار ایرانی و همسر یوکا تشکیل شد که باید تهیه طرح جامع حفاظتی در بافت تاریخی شیراز را راهبری و هدایت کنند.
این طرح، قرار بود همه جنبه‌های زیستی بافت از جمله مسائل کالبدی،معماری، اجتماعی و اقتصادی را بررسی کرده و ضمن تهیه دستورالعملهای حفاظتی، تعریف پروژههای پیشگام با رویکرد محرک توسعه را انجام دهند.
همچنین مقرر شد حدود ۱۲ هزار بنا در محدوده بافت تاریخی شیراز شامل سنگ‌سیاه، سرباغ، میدان شاه، درب مسجد، کلیمی‌ها، موردستان، درب‌شازده، بازار مرغ، اسحاق‌بیگ، بالاکفت، لب‌آب و سردزک مورد مستندسازی قرار گیرند و نقشه‌های G.i.s( جی.آی. اس) آنها تهیه شود.
مرحله اولیه این طرح شامل مستندنگاری و برداشت میدانی بود. خرداد ۹۶ اعلام شد که تعداد بیش از ۶۷۰۰ بنا از مجموع حدود ۱۲۰۰۰ بنای بافت تاریخی شیراز مستند نگاری شده و ۶۰ درصد کار پیشرفت داشته است.
همچنین اعلام شده که فاز اول ضوابط و دستورالعملهای اضطراری جهت مداخلات در بافت تاریخی بر اساس اطلاعات برداشت شده است.
اما در این بین یک اتفاق عجیب افتاد. می‌گویند قرارداد عمران و بهسازی با پژوهشگاه ریالی و مبلغی بیش از یک میلیارد و کمتر از دو میلیارد تومان بود اما قرارداد پژوهشگاه با یوکا دلاری؟! در نتیجه با گران شدن قیمت دلار کار ناتمام ماند. ایتالیایی‌ها حتی اقدامات لازم برای محله اسحاق بیگ را رایگان انجام دادند اما عملا پروژه نیمه تمام ماند.
در این بین گفته می‌شود نسخه کامل مطالعات انجام شده تا آن زمان، در اختیار عباسی مهر مدیر پایگاه بافت تاریخی شیراز، طالبیان معاون وقت میراث فرهنگی کل کشور و مصیب امیری مدیر کل وقت میراث فارس و قلی نژاد از پژوهشگاه قرار گرفته است.
حال با توجه به خواست عموم مردم برای ثبت‌ملی بافت،تهیه شناسنامه ۲۰ هزار خانه در دهه هشتاد، در زمان مدیریت قلی‌نژاد و مستندنگاری ۶۷۰۰ خانه در دهه نود توسط تیم ایتالیایی در دوران مدیریت امیری در استان فارس، لازم است معاونت میراث فرهنگی
اعم ازمعاون میراث و مدیران کل شامل اقایان علی دارابی، مصطفی پورعلی، رضا سامه و خانم فاطمه داوری از این افراد پیگیر شوند که طرح یوکا و کتاب چاپ شده آن کجاست؟ چه مبلغی برای آن پرداخت شده؟ خروجی‌اش چه بوده؟